Waarom ik stilteboekjes schreef

Tijdens een studiedag waarop het ging over straffen en belonen, maakten we stilte met elkaar. ‘Gewoon zomaar’,  ten midden van de presentatie. Veertien volwassen gaven elkaar in stilte het belletje rond. En dat deden we niet, omdat het stil moest worden….

Vredesopvoeding als de ultieme missie van onderwijs
Ergens onderweg in onze tocht door Montessori land zijn we, naar mijn idee iets kostbaars kwijtgeraakt. In onze haast om de methode toegankelijk en praktisch te maken, zijn we die ene essentiële dimensie die Maria Montessori zo centraal stelde: de stilte uit het oog verloren. En dan niet de stilte om het stil te moeten worden ( vanuit discipline of onderdrukking ) maar de stilte van contemplatie – het moment waarop een kind  naar binnen keert vanuit zichzelf.

Stilte als leraar
Maria Montessori schreef over de “pedagogy of silence” – een concept dat vandaag bijna verdwenen lijkt. Ze observeerde hoe kinderen in diepe concentratie toegang krijgen tot een innerlijke rust die transformerend werkt. Dit is geen passiviteit, maar een actieve staat van innerlijke ordening. In die momenten van contemplatie gebeurt het echte werk:
Het kind organiseert zijn gedachten.
Emoties vinden hun plaats.
Ervaringen worden geïntegreerd.

Echter in onze lawaaierige wereld hebben we deze momenten vervangen door constante stimulatie. Zelfs in Montessori-omgevingen voelen we de druk: meer activiteiten, meer materialen, meer interactie. We meten succes in zichtbare productiviteit, niet in de onzichtbare groei die plaatsvindt in de stilte.

Montessori’s silence game is geen leuk tussendoortje om het stil te krijgen. Zo ook niet het doorgeven van het belletje tijdens de presentatie.  Het is een oefening in zelfbeheersing, bewustzijn en innerlijke vrede. Het leert kinderen dat ze kunnen kiezen voor stilte, dat ze macht hebben over hun innerlijke staat.
Montessori sprak over “normalisatie.”  Het moment waarop een kind door diepe concentratie toegang krijgt tot zijn ware natuur: rustig, gericht, vreedzaam. Deze normalisatie vereist structuur, herhaling en ja: momenten van stilte en contemplatie. Met het geven van stiltelessen creëren we vrije, rustige kinderen.

Vrede begint van binnen
Vrede was voor Montessori geen externe staat, maar een innerlijke kwaliteit. Een kind draagt die vrede de wereld in, door diepe concentratie, door contemplatie en door verbinding met zijn ware zelf .
Kanttekening,  je kunt geen vrede scheppen in de wereld als je geen vrede hebt gevonden in jezelf. Daarom was de voorbereide omgeving zo belangrijk: ze bied kinderen de mogelijkheid om innerlijke orde te ontwikkelen. Herhaling is hierbij essentieel: door dezelfde handeling keer op keer uit te voeren, vindt het kind rust en perfectie. Daarom is stilte heilig: in stilte kan het kind naar binnen keren en daar zijn centrum vinden.

Intrinsieke motivatie vervangen door beloningen
Dan is er nog iets waar ik het over wil hebben: de verschuiving van intrinsieke naar extrinsieke motivatie en wat dit te maken heeft met stilte maken.
Montessori observeerde dat kinderen van nature gedreven worden door een innerlijke drang tot perfectie, tot groei, tot begrip. Het kind dat twintig keer dezelfde roze toren bouwt, doet dat niet voor applaus of een sticker, maar omdat het werk zelf bevredigend is. Dit is intrinsieke motivatie in haar puurste vorm.
Vandaag de dag leven we in een beloningscultuur. En langzaam sijpelt dit door, zelfs in Montessori-omgevingen:
Complimenten voor elk klein succes, op het resultaat
Zichtbare systemen die “vooruitgang” bijhouden
Subtiele vergelijkingen tussen kinderen
De druk om “resultaten” te tonen aan ouders

En zo leren we kinderen om buiten zichzelf naar validatie te zoeken, in plaats van binnen. We gaan precies voorbij aan wat Montessori probeerde op te bouwen: een kind dat zijn eigen innerlijke kompas volgt.

De rol van stilte in leren
Wat verliezen we wanneer we stilte en contemplatie uit ons onderwijs bannen?

1. De mogelijkheid tot diepe concentratie
   Echte concentratie – wat Montessori “polarisation of attention” noemde – vereist stilte. Niet alleen externe stilte, maar ook innerlijke stilte. In die diepe concentratie gebeurt transformatie.
2. Zelfkennis en reflectie
   Kinderen leren zichzelf kennen in stilte. Wie ben ik? Wat voel ik? Wat denk ik echt? Deze vragen kunnen niet worden beantwoord te midden van constante prikkels en lawaai.
3. Verwondering
   Contemplatie opent de deur naar verwondering en nieuwsgierigheid die essentieel is voor echt leren.

Maria Montessori schreef: “The child is both a hope and a promise for mankind.” Die belofte kan alleen worden vervuld als we kinderen toegang geven tot hun innerlijke bron. In een lawaaierige wereld is dit geen gemakkelijke weg. Stilte verkopen aan ouders is moeilijker dan resultaten. Contemplatie meten is onmogelijk. Vredesopvoeding levert geen directe testscores op….
En daarom schreef ik stilteboekjes. Bij elk seizoen een. En ik ben nog niet uitgeschreven!

Uiteindelijk draait Montessori niet om het opleiden van succesvolle individuen, maar om het ontwikkelen van vredige mensen. En vrede – echte vrede – begint in stilte, in de innerlijke ruimte waar een kind zichzelf leert kennen en liefhebben.

Daar, in die kostbare stilte, ligt de hoop voor onze wereld.

Maartje van Houwelingen